Klocek Podróżnik

Po niezapomnianych przeżyciach podczas spotkania z dziko żyjącymi szympansami i gorylami, pragniemy odwiedzić kolejnych przedstawicieli małp człowiekowatych, czyli Orangutany. W środowisku naturalnym występują one obecnie tylko w dwóch państwach – na indonezyjskiej Sumatrze oraz w indonezyjskiej i malajskiej części wyspy Borneo. Właśnie z tego powodu nasza wyprawa obejmuje oprócz Półwyspu Malajskiego również malajskie terytorium Borneo.

Półwysep Malajski

Podróż rozpoczynamy od miasta stołecznego Kuala Lumpur leżącego w dolinie rzeki Klang. Nazwa „Kuala Lumpur“ brzmi dla europejskich uszu trochę jak egzotyczne zaklęcie, jednak oznacza po prostu „błotnisty zbieg“ lub „błotniste ujście“ i odnosi się do rzeki Klang, która łączy się w obszarze miejskim z rzeczką Gombak.

Kuala Lumpur jest typową azjatycką aglomeracją rozbudowywaną bez architektonicznego ładu, ale jest również jednym z najciekawszych miast Azji Południowo–Wschodniej. Nowoczesne centrum z autostradami i wieżowcami otaczają różniące się od siebie dzielnice, których charakter ukształtowany został przez odmienne kultury, religie i tradycje. Zatrzymujemy się w chińskiej dzielnicy z wąskimi uliczkami, pasażem handlowym, ulicznym targiem, mnóstwem knajpek i sklepików oraz najsmaczniejszym street food'em w mieście.

Pasaż handlowy „Petaling Street“ w ciągu dnia pogrążony jest w głębokim letargu i dzieje się w nim niewiele. Późnym popołudniem, na zadaszonych uliczkach powstaje szereg, bardzo ściśle ustawionych straganów z wszelkiego rodzaju artykułami i ulica przebudza się do życia. Można tu kupić niemalże wszystko od T–shirt'ów, spodni, pamiątek, torebek, zegarków po buty, koszulki piłkarskie i oczywiscie szeroką gamę kulinarnych przysmaków.
Jeszcze dwie dekady temu ludność o chińskich korzeniach stanowiła większość mieszkańców stolicy. Dziś liczbowo największą grupą etniczną w Kuala Lumpur są Malajowie (45%), wyprzedzając Chińczyków (43%). Mieszka tu również wiele osób pochodzenia indyjskiego (10%), obok mniejszych grup Europejczyków, Tajów, Filipińczyków oraz innych.

Eleganckie i monumentalne bliźniacze wieże Petronas Towers, są od 1998 roku niepowtarzalnym symbolem miasta. Wznoszą się na wysokość 452 metry w biznesowo–rozrywkowej dzielnicy Kuala Lumpur City Centre (KLCC). W sąsiedztwie stoi szereg innych gigantów biurowych, takich jak Maxis Tower (212 metrów) czy ExxonMobil Tower (126 metrów). Petronas Towers mają 88 pięter i połączone są w połowie wysokości mostem powietrznym, na którym znajduje się punkt widokowy. Wieże mają ośmioboczny plan gwiazdy, przypominając wielokątną architekturę budowli mauretańskich. Ponad 60–metrowe kopuły wież wzorowane są na minaretach.

Kuala Lumpur to raj dla konsumentów. Czy to na targowiskach w Chinatown, czy w Little India z ich zapachowo–barwnymi wrażeniami, czy też w gigantycznych centrach handlowych, prawie nigdzie indziej na świecie nie oferuje się tak ogromnej różnorodności azjatyckich produktów jak w Kuala Lumpur. Dla złagodzenia tego komunalno–handlowego zgiełku, w mieście znajdują się liczne oazy spokoju. Jedną z nich stanowi wspaniały KLCC Park tworzący zieloną oazę wśród drapaczy chmur. Przy filiżance kawy zapominam przez moment o zgiełku wielkiego miasta i cieszę moje pluszowe oczy widokiem soczystej zieleni i wesoło pląsających fontann na pobliskim stawie.

Możliwość wjazdu na most powietrzny lub na piętro widokowe, znajdujące się na 86 kondygnacji Petronas Towers jest ograniczona. Ilość odwiedzających jest każdego dnia ściśle limitowana, a bilety wykupione już na długo wcześniej. W Kuala Lumpur istnieje jednak alternatywna możliwość obejrzenia panoramy miasta. Wieża telewizyjna Menera Kuala Lumpur o wysokości 421 metrów, obecnie siódma najwyższa na świecie, oferuje spektakularny widok na miasto z restauracji obracającej się z wolna wokół osi oraz z usytuowanej ponad nią otwartej platformy widokowej.

Plac Niepodległości (Merdeka Square) obejmuje szereg zabytków architektonicznych sięgających czasów kolonialnych i jest ważnym miejscem historycznym dla mieszkańców Malezji. To właśnie tutaj w 1963 roku ogłoszono niepodległość i niezależność od Brytyjczyków. Dziś dla upamiętnienia tego wydarzenia, na 95–metrowym maszcie powiewa malezyjska flaga. Po wschodniej stronie placu znajduje się wspaniały budynek rządowy z XIX wieku z miedzianymi kopułami i dużą wieżą zegarową z dzwonem. Budynek pierwotnie mieścił biura brytyjskiej administracji kolonialnej i we wczesnych latach był znany po prostu jako biura rządowe. W 1974 roku został przemianowany na cześć sułtana Abdul'a Samad'a, panującego sułtana Selangor'u w momencie rozpoczęcia budowy.

Malezja jest federalną monarchią konstytucyjną, a głową państwa jest król. Co pięć lat jeden władca spośród dziewięciu sułtanatów (krajów federacyjnych) zostaje mianowany królem. Na zasadzie rotacji każdy król może panować tylko raz w życiu.
Nieco dalej poza centrum miasta, na zboczu wzgórza Bukit Petaling znajduje się jeden z najważniejszych zabytków Kuala Lumpur – Pałac Narodowy Istana Negara. Budowla pochodzi z 1928 roku. Po drugiej wojnie światowej, aż do roku 1957 kompleks służył jako siedziba sułtana Selangor'u. Po czym został przekształcony przez rząd federalny w Pałac Narodowy nowo powstałej niepodległej Federacji Malajskiej. Od tego czasu Pałac był kilkakrotnie odnawiany, a budynek rozbudowywany. Pałac Narodowy jest oficjalną rezydencją panującego króla Malezji.

Spektakularne Batu Caves położone są zaledwie 14 kilometrów od Kuala Lumpur. Są to jaskinie powstałe w skałach wapiennych, wewnątrz których zbudowano hinduistyczne chramy i świątynie.

Do jaskiń prowadzą strome schody złożone z 272 stopni. Wielką atrakcją dla turystów są małpy, które osiedliły się w jaskini i przed nią. Makaki są przyzwyczajone do ludzi i niezwykle bezczelne. Muszę się dobrze zakonspirować w plecaku, ponieważ małpiszony są wyjątkowo ciekawskie i złodziejskie.

Najbardziej znana i największa Jaskinia Świątynna nazywana jest również Jaskinią Katedralną. Jej wysokość wynosi około 100 metrów. Mieści się w niej kilka imponujących świątyń, z których większość obrazuje historię zwycięstwa boga Murugan'a nad demonem Soorapadam'em.

Na południe od Kuala Lumpur leży Putrajaya. Dziś metropolia jest nie tylko siedzibą malezyjskiego rządu, ale także uważana jest za jedno z najbardziej zielonych miast w całej Azji. Putrajaya to nowe centrum administracyjne Malezji, które powstało w 1995 roku i ciągle się rozwija.

Konstytucja zapewnia wolność wyznania i czyni Malezję oficjalnie państwem świeckim, jednocześnie ustanawiając islam jako „religię Federacji“. Według danych z 2020 roku około 63% populacji praktykuje islam, 19% buddyzm, 9% chrześcijaństwo, 6% hinduizm i 1% praktykuje konfucjanizm, taoizm i inne tradycyjne religie chińskie.

Meczet Putra składa się z trzech przestrzeni – sali modlitewnej, dziedzińca oraz pomieszczeń edukacyjnych.

Stary port handlowy Malakka, od którego pochodzi nazwa całej cieśniny jest historycznym miastem Malezji, które w 2008 roku zostało wpisane na Listę Światowego Dziedzictwa UNESCO.

Malakka została pierwotnie założona przez Chińczyków jako punkt gromadzenia i przeładunku przypraw i drzewa sandałowego z Timoru. W XV wieku była siedzibą sułtana malajskiego. Od XVI do początku XIX wieku miasto było kolonią portugalską, potem Holenderską. Od 1824 aż do uzyskania niepodległości w 1957 roku miasto razem z całym Półwyspem Malajskim należało do Imperium Brytyjskiego.

Po przejeciu portugalskiej Malakki przez Holendrów zamieniono kościoły katolickie na Holenderskie Kościoły Reformowane. Stary kościół św. Pawła na szczycie wzgórza został przemianowany na Bovenkerk (Kościół Górny) i był używany jako główny kościół parafialny społeczności holenderskiej. Dla upamiętnienia setnej rocznicy zdobycia Malakki przez Holendrów, rozpoczęto budowę nowego kościoła. W ramach Traktatu Anglo–Holenderskiego z 1824 roku, Malakka została przekazana Brytyjskiej Kompanii Wschodnioindyjskiej i kościoły zostały ponownie konsekrowane tym razem na anglikańskie. Nowy kościół został przemianowany na Kościół Chrystusowy.

Kościół Chrystusowy i sąsiedni budynek Stadthuys były pierwotnie pomalowane na biało. Na początku XX wieku przemalowano je na czerwono i od tamtej pory ta charakterystyczna kolorystyka pozostaje znakiem rozpoznawczym budynków wzniesionych przez holenderskich kolonizatorów.

Do turystycznego obrazu Malakki należą bardzo kolorowo i kiczowato ozdobione riksze rowerowe

Przy akompaniamencie bardzo głośnej muzyki, wydobywającej się z zamocowanych na rikszy głośników, docieramy do kolejnej atrakcji w mieście – do XVII-wiecznej chińskiej świątyni Cheng Hoon Teng.

Buddyjska świątynia Cheng Hoon Teng została założona w 1645 roku. Dodatkowe konstrukcje z materiałów importowanych z Chin zostały zbudowane nieco później. Główną salę wykonano w 1704 roku.

Do centrum wracamy pieszo, przechodząc ulicą Jalan Tukang Emas (Złotników). Oprócz buddyjskiej świątyni Cheng Hoon Teng, znajdują się tu kolejne zabytkowe domy modlitwy – muzułmański meczet Kampong Kling i hinduistyczna świątynia Sri Poyatha Moorthi. Z tego powodu ulica nazywana jest również „ulicą Harmonii“.
Pierwotna konstrukcja meczetu Kampong Kling zbudowana w 1748 roku przez indyjskich kupców muzułmańskich była drewniana. Ponad sto lat później przebudowana na ceglaną. Meczet jest jednym z tradycyjnych meczetów w Malakka, który utrzymuje swój pierwotny wygląd.

Świątynia Sri Poyatha Moorthi jest najstarszą istniejącą i nienaruszoną świątynią hinduistyczną w Malezji oraz jedną z najstarszych funkcjonujących świątyń hinduistycznych w przymorskiej Azji Południowo–Wschodniej. Świątynia jest jedną z nielicznych istniejących świątyń tamilskiej grupy etnicznej Chitty w Malezji.

Rzeka Malakka dzieli miasto na dwie części, a przy jej ujściu znajduje się naturalny port. W czasach sułtanatu Malakka, rzeka stanowiła ważny węzeł komunikacyjny, obecnie odbywają się na niej rejsy turystyczne.

Dzielnica Kampung Morten nad brzegiem rzeki, to żywy skansen, w którym w dużej mierze zachowana została klasyczna forma osadnictwa. Niektóre rodziny mieszkające w starych, drewnianych domach na palach umożliwiają wgląd w tradycyjne życie, a turyści są mile widzianymi gośćmi.

Region Cameron Highlands w centralno–zachodniej części Półwyspu Malajskiego jest częścią masywu górskiego ciągnącego się z północy na południe. Ze względu na stosunkowo chłodny klimat, region ma duże znaczenie rolnicze. Oprócz truskawek, zielonych szparagów, warzyw i róż uprawia się w nim głównie herbatę.

Odwiedziny na farmie motyli pozwalają mi zapoznać się z niektórymi przedstawicielami tych pięknych tropikalnych insektów. Gatunek Trogonoptera brookiana jest uznany za narodowego motyla Malezji i jest najczęściej występującym gatunkiem na farmie.

Wyspa Penang jest połączona z lądem stałym przez ponad 13–kilometrowy most wantowy, który stanowi najdłuższy tego typu most w Azji Południowo–Wschodniej. W 1786 wyspa została wydzielona przez sułtana Kedah jako punkt handlu zagranicznego dla Brytyjskiej Kompanii Wschodnioindyjskiej. Później Penang wraz z całym Półwyspem Malajskim wcielona została do Imperium Brytyjskiego.

Największym miastem i zarazem stolicą sułtanatu (kraju federacyjnego) Penang jest założone przez Brytyjczyków George Town. Nazwa miejscowości wywodzi się od imienia brytyjskiego monarchy Georg'a III, ale miejscowi nazywają swoje miasto po prostu Penang.

Dwie wspaniałe buddyjskie świątynie w Penang, tajlandzka Chayamangkalaram i birmańska Dhammikarama, usytuowane są naprzeciwko siebie.
Tajlandzką świątynię założono w 1845 roku, a znajdujący się w niej posąg leżącego Buddy jest jednym z największych posagów spoczywającego Buddy na świecie.

Birmańska świątynia Dhammikarama jest jedyną i najstarszą świątynią malezyjskich Birmańczyków w sułtanacie Penang. Dodatkowo jest to jedyna świątynia w birmańskim stylu wzniesiona poza granicami Mjanmy. Najstarszą częścią świątyni jest stupa z 1805 roku. Później obudowana stupą zewnętrzną, wzniesioną wraz z salą święceń strzeżoną przez parę kamiennych słoni.

George Town jest sercem wyspy Penang. W mieście potwierdza się slogan reklamujący Malezję, który usłyszałem już przed wielu laty – „Malaysia truly Asia“ (Malezja prawdziwie Azja). Rzeczywiście pobyt w George Town, to jak kompaktowa podróż po Azji. Klimatyczna, zabytkowa zabudowa kolonialna w połączeniu z barwną mieszanką różnych monumentów religijnych oraz stylów architektonicznych pochodzących z odmiennych kultur.

Peranakanie, znani również jako Baba–Nyonya to malajska nazwa potomków chińskich imigrantów, którzy przybyli w kilku falach na Półwysep Malajski począwszy od XVI wieku. Ponieważ większość osiedliła się w miastach położonych na zachodnim wybrzeżu, byli nazywani przez Brytyjczyków Straits Chinese (Chińczycy znad Cieśniny). Peranakan oznacza „potomkowie“, natomiast Baba i Nyonya to malajskie grzecznościowe określenia oznaczające „Pan“ i „Pani“.
Peranakanie asymilowali się zachowując w dużym stopniu własną chińską kulturę, a ponieważ byli zazwyczaj bogatsi od nowo napływających chińskich imigrantów, stworzyli ekskluzywną elitę społeczną. W czasach kolonialnych ulegali silnym wpływom kultury zachodniej.

W jednej z zabytkowych rezydencji George Town zwanej Pinang Peranakan odtworzono typowy dom bogatego Baby sprzed 100 lat. Utworzone w ten sposób muzeum daje wgląd w bogaty styl życia oraz liczne zwyczaje i tradycje Peranakanów. Rozległa rezydencja Pinang Peranakan zachwyca bogactwem pieczołowicie odrestaurowanych pomieszczeń i pięknie przedstawionych eksponatów. Dwór jest przepełniony skarbami rękodzieła.

Borneo

Borneo znane jest ze swojego bogactwa przyrodniczego i jeszcze do niedawna nazywane było „płucami świata“. W ostatnim stuleciu wyspa straciła jednak znaczną część lasów w wyniku pożarów, nielegalnego pozyskiwania drewna oraz ekspansji plantacji palmy olejowej i papierówki. Do dziś zachowała się tylko połowa zalesienia, w porównaniu z 75 procentami w połowie lat 80. XX wieku. Najcenniejsze obszary dżungli zostały przekształcone w parki narodowe i rezerwaty przyrody.
Park Narodowy Kinabalu obejmuje najwyższy szczyt Malezji – górę Kinabalu wznoszącą się na 4 101 metrów ponad poziom morza.

Park Narodowy Kinabalu został założony jako pierwszy w Malezji. To ponad 750 kilometrów kwadratowych dziewiczej, tropikalnej przyrody oraz niezliczone gatunki roślin i zwierząt.

Nad rzeką Sungai Moroli korzystamy z regionalnej atrakcji turystycznej. Moi „niepluszowi“ wchodzą boso do kryształowo czystej rzeki i już po chwili pojawiają się ryby, które obgryzają ich stopy z obumarłego naskórka. Tak zwany „rybi masaż“ lub „rybie Spa“ sprawia czasami troszkę bólu, niemniej jednak stanowi wyjątkowe przeżycie. Ja również zanurzyłem swoje pluszowe nóżki, ale żadna ryba nie raczyła się nimi zainteresować... zapewne futro nie znajduje się w rybim jadłospisie. Szkoda.

Jednym z najciekawszych kwiatów Malezji jest pasożytnicza Bukietnica Arnolda, znana również jako Raflezja Arnolda. Roślina nie wytwarza samodzielnie korzeni, łodyg ani liści, a jej kwitnienie następuje zaledwie raz na kilka lat, trwając jedynie od pięciu do siedmiu dni. Bukietnica tworzy największe kwiaty w świecie roślin. Kwiaty osiągają imponujące rozmiary, sięgając od 80 do 100 centymetrów średnicy, a ich waga oscyluje wokół 10 kilogramów. Kwiat wygląda jak rekwizyt do filmu sience–fiction, a jego zapach przypomina odór rozkładającego się mięsa i zapylany jest przez zwabione tym aromatem insekty.

Stale rosnący popyt na olej palmowy powoduje, że pod plantacje wycinane są na wielką skalę tropikalne lasy. Obecnie palmę olejową uprawia się głównie w Indonezji i Malezji, ale także w Ameryce Południowej i Afryce. Od 1990 roku powierzchnia plantacji palm olejowych podwoiła się na całym świecie, a w Indonezji wzrosła nawet dziesięciokrotnie. Globalne plantacje palm olejowych obejmują obecnie około 16 milionów hektarów. To jest pond połowa powierzchni Polski. Plantacje palm olejowych w Malezji zajmują około 4,5 miliona hektarów, co odpowiada łącznej powierzchni województw mazowieckiego i opolskiego. Lista szkód dla przyrody jest długa – ogromne monokultury zagrażają różnorodności biologicznej i pozbawiają siedlisk naturalnych i tak już silnie zagrożone wyginięciem orangutany, słonie i tygrysy.

Docieramy do Bilit nad rzeką Kinabatangan. Nasza Lodge usytuowana jest w bardzo wąskim pasie tropikalnego lasu, ciągnącego się wzdłuż brzegu rzeki. Jest to jednak tylko mały skrawek odbiegający od dużego rezerwatu przyrody, a pozostały teren dookoła pokryty jest plantacjami palm olejowych. W takich warunkach trzeba mieć wyjątkowe szczęście, aby spotkać jakieś dzikie zwierzęta. Nasza nocna wędrówka po lesie w żaden sposób nie przypomina mi wędrówek po dżunglach Ameryki Południowej. Nazwałbym ją raczej spacerem w gumowych butach po rozmokłych ścieżkach podmiejskiego parku. Jedynych zwierząt, których tu nie brakuje, to złodziejskie małpiszony. Małpiszony są niezwykle zuchwałe. Podczas kolacji, kiedy przy stole z potrawami robi się pusto, napadają na bufet, podnoszą duże przykrywy od pojemników i kradną żywność. Musimy przed nimi ukrywać również mniejsze przedmioty oraz buty.

Kinabatangan jest drugą co do długości rzeką w Malezji. Rejs łodzią to doskonała okazja, aby dostrzec niektóre gatunki lokalnej fauny i flory w ich naturalnym środowisku. Ponieważ znajdujemy się na obrzeżach rezerwatu, a łódź nie wchodzi głęboko w jego wnętrze, nasze rzeczne safari pozostaje raczej kameralne i skromne.

Centrum Rehabilitacji Orangutanów Sepilok jest prawdopodobnie najważniejszym obiektem zajmującym się dzikimi zwierzętami w sułtanacie Sabah. Stacja powstała w 1964 roku jako pierwsza tego typu placówka zajmująca się opieką nad osieroconymi i żyjącymi w niewoli orangutanami oraz przyzwyczajaniem ich do warunków życia na wolności. Poranne i popołudniowe dokarmiania to najważniejsze momenty dnia i okazja, aby móc relatywnie z bliska popatrzeć na „leśnych ludzi“.

W międzyczasie centrum rehabilitacji rozwinęło się do placówki komercyjnej i obserwacja orangutanów nie różni się od proponowanej przez ogrody zoologiczne. Za wyjątkiem tego, że tutejsze człowiekowate żyją faktycznie w swoim naturalnym środowisku i mogą swobodnie poruszać się po obszernym rezerwacie. Mają również prawo wyboru, czy skorzystają z dokarmiania przez człowieka. Tym samym pojawienie się „leśnych ludzi“ na specjalnie zbudowanej platformie–stołówce wcale nie jest gwarantowane, ale zasadniczo wielce prawdopodobne.

Obok Centrum Rehabilitacji Orangutanów znajduje się otwarte w 2014 roku Centrum Ratowania i Rehabilitacji Niedźwiedzi Malajskich. Niedźwiedzie malajskie są najmniejszymi niedźwiedziami na świecie i występują tylko w Azji Południowo–Wschodniej. Misiom zagraża zarówno kurczenie się ich naturalnego środowiska, jak i kłusownictwo, które ma na celu pozyskiwanie części ich ciała oraz młodych osobników na czarny rynek. W efekcie tego znaleziono młode misie malajskie trzymane w niewoli bez możliwości wyjścia na zewnątrz.

Obecnie w Centrum Ratowania i Rehabilitacji Niedźwiedzi Malajskich mieszkają 43 uratowane misie oraz jeden urodzony w niewoli. Obiekt obejmuje duże wybiegi leśne, które zapewniają środowisko naturalne i warunki dostosowane do potrzeb niedźwiedzi oraz ułatwiają przystosowanie miśków do życia na wolności.

Centrum odkrywania lasu deszczowego to teren parku założonego na skraju rezerwatu Kabili–Sepilok. Główną atrakcją obiektu są metalowe platformy i pomosty o łącznej długości 620 metrów, wzniesione na wysokości 25 metrów pomiędzy koronami drzew. Platformy i pomosty są doskonałym miejscem do obserwacji ptaków i poznawania bogatej różnorodności biologicznej tropikalnego lasu deszczowego.

Centrum Rehabilitacji Nosaczy Labuk Bay to prywatna placówka, zarządzana przez właścicieli pobliskich plantacji palm olejowych. Ponieważ plantacje nie sięgają aż do linii brzegowej, na terenie posiadłości pozostał nienaruszony pas dżungli i lasu namorzynowego. W celu maksymalizacji zysków, ten obszar został zagospodarowany turystycznie. Zbudowano Lodge, restaurację oraz platformy widokowe.

W otoczonym plantacjami wąskim pasie lasu deszczowego żyje wiele gatunków zwierząt i miedzy innymi około 60 Nosaczy Sundajskich. Najwyraźniej małpy nie znajdują wystarczającej ilości pożywienia i wiele z nich przychodzi na dokarmianie organizowane dwa razy dziennie. Można je wtedy łatwo obserwować z platform widokowych.

Chociaż Placówka określana jest jako „Centrum Rehabilitacji“, to nie można jej porównać do centrów rehabilitacji Orangutanów lub Niedźwiedzi Malajskich. Celem tych ośrodków jest przygotowanie uwolnionych z niewoli lub rannych zwierząt do ponownego życia na wolności. Ponadto zwierzęta otrzymują tam opiekę medyczną. W przypadku Centrum Rehabilitacji Nosaczy Labuk Bay tak nie jest.

Po długim okresie pandemii jesteśmy jednymi z pierwszych turystów w Malezji i może właśnie dlatego mieszkańcy pozdrawiają nas serdecznie promienistym uśmiechem przy każdej nadarzającej się okazji.

Jako jedyni goście spędzamy czas na obszernej plaży. Z rozkoszą korzystamy ze wspaniałej pogody, przygrzewającego słońca i łagodnego wiatru. Uspakajający szum oceanu i zapach morskiej wody relaksują nasze dusze i ciała po obfitej we wrażenia podroży.

Podróż po Półwyspie Malajskim i Borneo była bardzo ciekawa i pełna nowych przeżyć. Życzliwość i uśmiechnięte twarze Malajów z całą pewnością pozostaną jako bardzo pozytywne wspomnienie w mojej pamięci.